سالانه میزان قابل توجهی از منابع و هزینه‌های در دسترس یک کشور صرف ساخت محصولات مورد نیاز مردم و صنایع می‌شود. اگر بخواهیم همه‌ی این منابع را فقط یک بار مصرف کنیم، علاوه‌بر اختصاص هزینه‌ی زیاد، باید بگوییم شدت مصرف منابع به حدی زیاد خواهد شد که در آینده با کمبود منابع مورد نیاز و محدودیت‌های فراوانی که به دنبال دارد، روبرو می‌شویم.پس یک الزام حتمی در استفاده از سرمایه‌های ملی و تجدید ناپذیر کشور، از جمله فلزات، برنامه‌ریزی برای استفاده‌ی مجدد از آن‌هاست. چیزی که در چندین سال اخیر با نام بازیافت، دغدغه‌ی خیلی از کشورهای قرن حاضر شده است. طبیعی است که کشور ما هم از این قائده مستثنی نبوده و برنامه‌ریزی‌های خاصی برای بازیافت ضایعات فلزی و غیر فلزی در نظر گرفته است.
بازیافت و جمع‌آوری قراضه های مورد نیاز برای فراوری مجدد، نیازمند تجهیزات و آگاهی‌بخشی موثر در این زمینه است. در این مقاله سعی می‌کنیم شما را تا حدودی با روندی که باید در مسیر بازیافت ضایعات فلزی در پیش گرفت، آشنا کنیم. این اطلاعات به شما کمک می‌کند تا در پیشرفت کشور خود و صرفه‌جویی در منابع مصرفی به طرز موثری سهیم باشید!
مرحله اول: جمع‌آوری ضایعات
اولین اقدام در راه بازیافت یا فراوری مجدد مواد فلزی، جمع‌آوری قراضه های فلزیست. قراضه به بیان ساده به قطعات فلزی غیر قابل استفاده گفته می‌شود که قبلا برای ساخت محصولات متعدد در کارخانه‌ها به کار گرفته شده است. این مواد را می‌توان از طریق همان کارخانه‌ها، صنایع مرتبط، یا حتی خانه‌های مردم دوباره جمع‌آوری کرد.
این گردآوری در ادامه نیازمند تفکیک قراضه های فلزی به انواع جنس‌های مختلف است، به این معنا که ضایعات آلومینیوم، آهن و مس باید از هم جدا شوند. همین مساله برای سایر فلزات و آلیاژهای فلزی نیز صدق می‌کند. جداسازی لازمه‌ی بازیافت هر ماده‌ای برای استفاده‌ی بهینه در مراحل بعدی است.
عکس 1- جمع آوری ضایعات فلزی
اما این تفکیک چگونه صورت می‌گیرد؟ اصولا چرا باید تفکیک انجام شود؟
در پاسخ می‌توان گفت اهمیت تفکیک زباله‌های قابل بازیافت از غیر قابل بازیافت کاملا واضح است. اما انواع زباله‌های قابل بازیافت را نیز باید بر حسب جنس از هم جدا کرد. این کار کمک می‌کند تا در مراحل بعدی که کوره‌های ذوب فلزات برای فراوری مجدد قطعات بلااستفاده، آن‌ها را ذوب می‌کنند، یک قدم جلو رفته باشیم.
تفکیک قراضه‌ها به دو صورت امکان‌پذیر است؛ در اولین حالت مردم و صنایع می‌توانند در حرکتی سودمند برای اقتصاد کشورشان سهیم بوده و خود آغازگر جداسازی انواع ضایعات باشند. در واقع تفکیک در مبدا از طریق سطل‌های مخصوص جداسازی زباله‌ها، بسیار بهتر از تفکیک در مقصد خواهد بود.
در حالت دوم مواد ضایعاتی توسط کارگاه‌های فراوری مجدد (بازیافت)، گردآوری و پس از انتقال به انبارهای مخصوص، آن‌ها را تفکیک می‌کنند. در مراکز بازیافت، ضایعات خریداری شده انباشته شده و برای فراوری به کوره‌های ذوب هدایت می‌شوند.
مرحله دوم: ذوب و فراوری ضایعات
برای استفاده‌ی مجدد از ضایعات فلزی که هرکدام به اشکال مختلفی وجود دارند، از خرده‌های فلزات گرفته تا قوطی‌ها، میله‌ها، ورقه‌ها و... همه در دسته‌بندی‌های مشخص طبقه‌بندی و آماده‌ی بازیافت می‌شوند.
سپس بر اساس جنس ضایعات، آن‌ها را وارد کوره‌های ذوب فلزات و تاسیسات مرتبط با آن می‌کنند. در کوره‌ها با اعمال دمای بسیار بالا و در شرایط ویژه‌ای ضایعات را ذوب کرده و در قالب‌های مورد نظر تزریق می‌کنند. به همین شیوه می‌توان سالیانه در حجم زیادی از هزینه‌ها و منابع صرفه‌جویی و به اقتصاد کشور کمک شایانی کرد. ضمن اینکه باید گفت فواید این عملیات بسیار گسترده و مهم‌تر از جلوه‌ی ظاهری آن می‌باشد.
انواع کوره‌ها با تکنولوژی های مختلف برای ذوب مجدد زباله‌های فلزی استفاده می‌شوند، مانند کوره‌های القایی، کوره‌های قوس الکتریکی و مانند آن. این کوره‌ها برای برای انواع فلزات از جمله روی، مس، فولاد، آهن، آلومینیوم، طلا و نقره، سرب و ... اختصاصی شده‌اند. در واقع هر یک از این کوره‌ها شرایط ویژه‌ای داشته و برای فلزات مخصوصی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
عکس 2- ذوب ضایعات فلزی
مرحله سوم: مزایای بازیافت فلزات چیست؟
برای فراوری مجدد ضایعات فلزی مزیت‌های بسیاری وجود دارد که علیرغم صرف هزینه، زمان و انرژی برای تحقق آن، آن‌ها را توجیه‌پذیر ساخته است. برای نمونه چند مورد از فواید بازیافت قراضه‌‌های فلزی را ذکر می‌کنیم:
- صرفه‌جویی در مصرف منابع فلزی خام، آب، انرژی و...
- صرفه‌جویی در هزینه‌ها
- حفاظت از محیط زیست (جلوگیری از آلودگی اراضی، آب، خاک و هوا)
- کاهش ایجاد گازهای گلخانه‌ای (جلوگیری از گرمایش زمین)
- و مزایای متعدد دیگر
در حقیقت می‌توان ادعا نمود که با این شیوه تا میزان 90 درصد در مصرف سنگ فلز خام صرفه‌جویی کرده و به مقدار 86 درصد در کاهش آلودگی هوا که در فراوری فلز خام ایجاد می‌شود، موثر بوده‌ایم!
عکس 3- بازیافت زباله‌های فلزی
اما یک نکته‌ی قابل توجه دیگر که معمولا در نگاه اول به این قضیه دیده نمی‌شود، را فراموش نکنیم؛ برخی ضایعات فلزی خواص رادیو اکتیو داشته یا آغشته به مواد سمی مانند کادمیوم و جیوه هستند. بدیهی است که نگهداری چنین موادی در محیط زیست، در دراز مدت، باعث آسیب‌های جبران ناپذیری خواهد شد. بنابراین بازیافت این قراضه‌ها برای بازگشت به چرخه‌ی صنعت، پیش از آن که یک راهکار باشد، یک الزام انکار ناپذیر است.
مرحله چهارم: بازگشت به کارخانه
فلزاتی که در طی این فرایندها مجددا فراوری و قالب‌بندی شدند، اکنون باید به کارخانه‌هایی که می‌توانند از آن‌ها در مصارف گوناگون بهره ببرند، ارسال شوند. برای مثال از فراورده‌های آلومینیومی و آهنی بازیافت شده در صنعت ساخت‌وساز می‌توان بهره برد.
از انواع دیگر این محصولات به مواد فولادی و آلیاژهای باکیفیتی اشاره می‌کنیم که در کوره‌های مخصوص منسوب به کوره‌های قوس الکتریکی، مجددا فراوری و بازیافت شده‌اند. هم‍‌چنین از فراورده‌های بازیابی شده‌ی مسی نیز می‌توان در ساخت تجهیزات فلزی متعدد استفاده کرد.
شاید برایتان این سوال پیش بیاید که محصول نهایی فراوری را در چه زمینه‌هایی می‌توان به کار گرفت؟
نمونه‌های زیر را برای ساخت ذهنیت واضح‌تر مثال می‌زنیم:
- استفاده در تجهیزات ساختمان سازی
- استفاده در ابزارهای فلزی
- استفاده در ساخت مبلمان، میز ، صندلی، نیمکت و مانند آن
- تولید فولادهای ضد خش
- استفاده در پروژه‌های سد سازی و جاده سازی
- و ...
عکس 4- کارخانه‌های فراوری فلزات
بهتر است شما هموطنان عزیز نیز، پس از اینکه با خواندن مطالب بالا تا حدودی با ضرورت فراوری مجدد زباله‌های فلزی آشنا شدید، دست به کار شده و در جمع‌آوری و تفکیک این زباله‌ها برای شروع عملیات بازیافت سهیم باشید. برای این کار کافی است ضایعات فلزی خانگی، کارگاهی، صنایع و کارخانجات را پس از دسته‌بندی به مراکز مربوط به فراوری مجدد تحویل دهید.
به امید آینده‌ای بهتر برای اقتصاد و محیط زیست کشور!
